Շնչառական օրգանների հիվանդություններ
Մեր օրերում հայտնի են շնչառական օրգանների բազմաթիվ հիվանդություններ, այնքան շատ, որ դրանց բոլորի ուսումնասիրության համար ամիսներ կպահանջվեն։ Նման բազմազանությունը պայմանավորված է մարդու շնչառական համակարգը կազմավորող բազմաթիվ բաղադրիչ տարրերից: Դրանցից յուրաքանչյուրը կարող է ենթարկվել տարբեր բնույթի հիվանդությունների՝ բորբոքային, վարակիչ և այլն:
Շնչառական օրգանների հիվանդությունների մանրամասն նկարագիրը
Շնչառական օրգանների ախտահարման ժամանակ խախտվում են նրանց գործառույթները, որոնցից առավել կարևորներն են օրգանիզմի ապահովումը թթվածնով, ջերմափոխանակությունը և պաշտպանությունը արտաքին միջավայրի անբարենպաստ գործոններից: Դիտարկենք շնչառական համակարգի 20 առավել տարածված հիվանդությունները:
Ադենոիդներ
Հիվանդությունը իրենից ներկայացնում է կոկորդային նշիկի բորբոքում, որի դեպքում այն չափերով մեծանում է: Հաճախ ադենոիդներ զարգանում են երեխաների մոտ՝ մրսածության ու վարակիչ հիվանդությունների հողի վրա:
Ախտանիշներ.
- շնչառության դժվարացում, նույնիսկ՝ հարբուխի բացակայության դեպքում;
- քթի փակվածության զգացողություն;
- լորձաթաղանթային կամ թարախային բնույթի հարբուխ;
- քրոնիկ հազ;
- ֆսֆսոց:
Հիվանդության երկար ընթանալու դեպքում կարող են առաջանալ բարդություններ լսողության խանգարումների, հարբուծային մշտական հիվանդությունների, ուղեղի գործունեության ակտիվության նվազման տեսքով:
Ալերգիկ ռինիտ
Հանդիսանում է քթի լորձաթաղանթի բորբոքում՝ պայմանավորված տարբեր ալերգածինների (ծաղկափոշի, փոշի, ընտանի կենդանիների մազեր) ազդեցությամբ:
Մարմնի մեջ ալերգածինների ներթափանցումից գրեթե անմիջապես հետո առաջանում են.
- թեթև և հեղուկ մրսածություն;
- մշտական փռշոց;
- այտուցներ;
- արցունքներ;
- քոր աչքերում, քթում կամ ականջներում:
Որոշ ժամանակ անց հայտնվող ախտանիշներ.
- քթի փակվածություն և շնչառության դժվարացում;
- բարձր լուսազգայունություն;
- հոտառության խախտում;
- լսողության նվազում:
Ատոպիկ ասթմա
Այլ կերպ անվանում են նաև բրոնխիալ ասթմա: Հիվանդությունը իրենից ներկայացնում է շնչառական ուղիների ալերգիկ բնույթի բորբոքում։ Բրոնխիալ ասթմայի գլխավոր ախտանիշն է շնչահեղձությունը: Այն առաջանում է ալերգածին մարմնի ներթափանցման հետևանքով իմունային համակարգի ակտիվացման արդյունքում, ինչը հանգեցնում է շնչուղիների հարևանությամբ գտնվող մկանների կտրուկ կծկման:
Այլ ախտանիշներ.
- կրծքավանդակում խզզոց և սուլոց;
- ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունից հետո առաջացող շնչահեղձության նոպաներ;
- հևոց;
- չոր հազ:
Բրոնխիտ
բրոնխների բորբոքումն է, որը հաճախ զարգանում է մրսածության, վիրուսային կամ վարակիչ հիվանդությունների ֆոնին: Գոյութոյւն ունի բրոնխիտի երկու տեսակ, որոնցից յուրաքանչյուրը ունի իրեն հատուկ ախտանիշները:
Սուր ձևը ավելի հաճախ զարգանում է վարակի ֆոնին: Այն արտահայտվում է հետևյալ կերպ.
- հարբուխ;
- չոր հազ, աստիճանաբար դառնում է թաց;
- դեղին կամ կանաչավուն երանգի խորխ;
- ընդհանուր թուլություն;
- բարձր ջերմաստիճան:
Քրոնիկ բրոնխիտը բնութագրվում է հիվանդության երկարատև ընթացքով (մի քանի ամիս), որը կարող է որոշ ժամանակ անց կրկին ի հայտ գալ: Բացի վերոնշյալ ախտանիշներից, կլինիկական պատկերին կարող է ավելանալ շնչառության դժվարացումը:
Կարևոր է. Բրոնխիտից կարող են առաջանալ բարդություններ՝ թոքաբորբի տեսքով:
Բրոնխրոէկտազ
Պաթոլոգիկ գործընթաց է, որը բնութագրվում է շնչուղիների անդառնալի ընդլայնմամբ: Կարող է տեղակայված լինել բրոնխների առանձին հատվածներում կամ ընդգրկել ամբողջությամբ:
Բրոնխրոէկտազի համար բնորոշ է ախտանիշների աստիճանական դրսևորումը, ամենից հաճախ նրանք առաջանում են կատալիզատորի ազդեցության հետևանքով (օրինակ՝ շնչառական ուղիների ինֆեկցիոն հիվանդություններ):
Ախտանիշներ.
- մշտական հազ;
- առատ արյունոտ խորխ;
- ծանր շնչառություն և հևոց;
- թոքերի կրկնվող բորբոքում;
- սրտային անբավարարություն (հիվանդության ծանր ձևի դեպքում):
Հայմորիտ
Այլ անվանումը՝ վերին ծնոտի սինուսիտ: Հիվանդությունների ներկայացնում է հայմորիտային խոռոչի բորբոքային գործընթաց: Առավել հաճախ հայմորիտը հանդիսանում է մրսածության հետևանք այլ հիվանդությունների բարդություն, օրինակ՝ սուր ռինիտի կամ որևէ վարակի:
Ախտանիշներ.
- ընդհանուր թուլություն, դող;
- բարձր ջերմություն;
- գլխացավեր, որոնք ուժեղանում են գլուխը կախելիս և թեքելիս;
- այտուցներ բորբոքման շրջանում;
- փռշտոց;
- արցունքահոսություն;
- բարձր լուսազգայություն:
Գոյություն ունի նաև հայմորիտի քրոնիկ ձև, որի համար բնորոշ են քթի մշտական փակվածությունը, թուլությունը, աշխատունակության նվազումը:
Հիդրոթորակս
Հիվանդությունը իրենից ներկայացնում է ոչ բորբոքային հեղուկի կուտակում թոքի շուրջ գտնվող խոռոչում: Հիվանդությունը կարող է զարգանալ ներքին օրգանների աշխատանքի խախտման հետևանքով, օրինակ՝ սրտային անբավարարության պատճառով, որը առաջացնում է արյան շրջանառության լճացում:
Ախտանիշներ.
- ծանրություն կրծքավանդակում;
- օդի պակասի զգացողություն;
- մաշկի կապտություն;
- կրծքավանդակի ախտահարված մասի արտաքին փքվածություն;
լարինգիտ
Հանդիսանում է կոկորդի բորբոքում, մեծ մասամբ զարգանում է ինֆեկցիայի կամ մրսածության հիման վրա: Կա հիվանդության 2 ձև՝ սուր և քրոնիկ:
Սուր լարինգիտը առաջանում է որպես ցրտահարության, ձայնի գերլարման կամ ինֆեկցիոն հիվանդությունների հետևանք: Դրա առանձնահատկություններն են.
- կոկորդի կարմրություն;
- ընդհանուր թուլություն;
- բարձր ջերմություն;
- ցավ կուլ տալիս;
- խռպոտություն;
- չոր քերող հազ;
Սովորաբար ապաքինումը տևում է 1-2 շաբաթ։
Քրոնիկ լարինգիտը զարգանում է չբուժվելու կամ մշտական սուր լարինգիտի պատճառով: Մյուս ախտանիշներին ավելանում է աշխատունակության նվազումը, ձայնի արագ հոգնածությունը։ Քրոնիկ լարինգիտը, որպես կանոն, տևում է 2 շաբաթ:
Գիշերային շնչականգ
Գիշերային շնչականգ կամ ավելի հայտնի որպես "երազային շնչականգ" քնի ժամանակ շնչառության կանգն է, որը տևում է 10 վայրկյանից ավելի: Հիմնականում ուշացումը տևում է կես րոպե, երբեմն կարող է տևել գիշերային քնի մեծ մասը:
Ախտանիշները.
- քնի խանգարում;
- քնի պակաս և, որպես հետևանք, հոգնածություն օրվա ընթացքում;
- քնկոտություն;
- գլխացավեր;
- դյուրագրգռություն;
- հիշողության վատթարացում;
- խռմփոց, անհանգիստ քուն, քնի մեջ խոսելը;
- էնուրեզ (մեզը պահել չկարողանալը):
Երկարատև և կանոնավոր շնչականգի դեպքում նվազում են ինտելեկտը և օրգանիզմի աշխատունակությունը, առաջանաում է քրոնիկ հոգնածություն:
Պլևրիտ
Հիվանդությունների խումբ է, որը բնութագրվում է թոքերի շուրջ գտնվող հեղուկային խոռոչների ախտահարմամբ: Որոշ դեպքերում պլևրալ խոռոչում կարող են լինել գոյացություններ հեղուկի, թարախի կամ արյան տեսքով: Պլևրիտը արտահայտվում է 2 ձևով՝ չոր կամ թաց:
Չոր ձևը բնութագրվում է հետևյալ հատկանիշներով.
- կողային ցավ, որը մեծանում է շունչ քաշելու և հազալու ժամանակ;
- ցավեր որովայնում (հազվադեպ);
- արագացած շնչառություն;
- զկռտոց;
- ցավ կուլ տալու ժամանակ:
Թաց ձևը ուղեկցվում է ընդհանուր թուլությամբ, չոր հազով, կրծքավանդակում ծանրության զգացողությամբ: Որոշ դեպքերում նկատվում է հևոց և զարկերակի արագացում, որոնց ժամանակ կարող է այտուցվել դեմքը, և կարող են փքվել պարանոցի երակները:
Թոքերի քաղցկեղ
Թոքերի քաղցկեղը բրոնխների և թոքերի վրա առաջացող չարորակ գոյացություն է: Ավելի հաճախ հիվանդությունը ազդում է աջ թոքի կամ նրա վերին մասի վրա: Հիվանդությունը զարգանում է աստիճանաբար, ամենից հաճախ հայտնաբերվում է ուշ փուլերում, երբ արդեն մետաստազներ են առաջացել այլ օրգաններում կամ մարմնի մասերում: Կա թոքերի քաղցկեղի երեք ձև՝ կենտրոնական, ծայրային և ատիպիկ, որոնցից յուրաքանչյուրը բնութագրվում է իր ախտանիշներով:
Կենտրոնական ձևի դեպքում ախտահարվում են խոշոր բրոնխները: Այն ուղեկցվում է հետևյալ նշաններով.
- ցավի զգացողություն ախտահարված մասում;
- չոր հազ, որը սահուն անցնում է թացի, լորձ, արյուն կամ թարախ պարունակող խորխ;
- հևոց;
- քաշի նվազում;
- հոգնածություն և թուլություն;
- հաճախակի բորբոքային հիվանդություններ:
Ծայրային ձևի դեպքում ախտահարվում են մանր բրոնխները և թոքերի պարենխիման: Ի տարբերություն կենտրոնական ձևի՝ ծայրամասայինի դեպքում ախտանիշները ի հայտ են գալիս հիվանդության ավելի ուշ փուլում: Բնորոշ են՝ հևոց, կրծքավանդակի ցավ, արյունոտ խորխ: Զարգացմանը զուգընթաց՝ հիվանդության ախտանիշները նմանվում են թոքերի կենտրոնական քաղցկեղի:
Սինուսիտ
Սինուսիտը քթի մեկ կամ երկու խոռոչների լորձաթաղանթի բորբոքային գործընթաց է: Հիվանդության հարուցիչը հաճախ վիրուսներն են կամ բակտերիաները:
Ախտանիշներ.
- քթի խոռոչներում ճնշման զգացողություն;
- ցավի զգացողություն, որը գլուխը շարժելիս ուժեղանում է;
- առատ, խիտ հարբուխ;
- բարձր ջերմություն։
Հազվադեպ դեպքերում լինում է.
- հոտառության խախտում;
- բերանից տհաճ հոտ;
- մարմնի թուլություն և հոգնածություն:
Տրախեիտ
Տրախեիտը բորբոքային գործընթաց է, որը տեղակայված է շնչափողի լորձաթաղանթի վրա: Ամենից հաճախ հարուցիչներ են հանդիսանում վիրուսային վարակը, ստաֆիլակոկը կամ ստեպտոկոկը: Կարող է ընթանալ երկու ձևով՝ սուր կամ քրոնիկ:
Սուր տրախեիտը բնութագրվում է հետևյալ հատկանիշներով.
- չոր հազ;
- խորը շունչ քաշելիս, ծիծաղելիս կամ օդի ջերմաստիճանը կտրուկ փոխվելիս հազի նոպաներ;
- ցավի զգացողություն կոկորդում և կրծքավանդակում;
- խռպոտ ձայն:
Խրոնիկ տրախեիտի ժամանակ հիվանդը սովորաբար տառապում է հաճախակի նոպայանման հազով, որը առաջանում է առավելապես առավոտյան կամ երեկոյան: Հազի ժամանակ արտադրվում է խորխ, որը կարող է լինել ինչպես հեղուկ, այնպես էլ՝ մածուցիկ: Հաճախ քրոնիկ տրախեիտը դժվար է բուժվում և կարող է ուղեկցվել սրացումներով։
Թոքերի տուբերկուլյոզ
Տուբերկուլյոզը վարակիչ հիվանդություն է, որը առաջանում է տվյալ դեպքում մարդու թոքերի վրա տեղակայված տարբեր թթվակայուն բակտերիաների հետևանքով: Հաճախ տուբերկուլյոզը կարող է ընթանալ առանց նախանշանների, նման դեպքերում այն կարող է հայտնաբերվել կանոնավոր ֆլյուրոգրաֆիայի միջոցով: Հիվանդությունը սկսվում է բազմաթիվ ոչ առանձնահատուկ ախտանիշներով.
- բարձր ջերմություն;
- հազ;
- ընդհանուր թուլություն:
Հիվանդության զարգացման հետ այդ դրսևորումներին ավելանում են գիշերային քրտնարտադրություն և քաշի նվազում, որոշ դեպքերում՝ ավշային հանգույցների մեծացում, զարգանում է խորխոտ հազ, որի մեջ հետագայում հայտնվում է արյուն, թոքերում առաջանում է խզզոց, դժվարանում է շնչելը:
Տուբերկուլյոզային պլևրիտ
Տուբերկուլոզի կլինիկական դրսևորումներից մեկն է, առավել հաճախ դրսևորվում է երիտասարդների մոտ: Բնութագրվում է պլևրայի բորբոքմամբ (թոքերի կեղևային շերտ) և դրա մեջ հեղուկի կուտակմամբ:
Համատեղում է տուբերկուլյոզի և պլևրիտի ախտանիշները: Ինչպես պլևրիտը, այն նույնպես կարող է լինել չոր կամ թաց (էկսուդատիվ).
Չոր տուբերկուլյոզային պլևրիտը որոշվում է բժշկի կողմից ստետոսկոպի օգնությամբ թոքերը լսելիս, հիվանդության այս ձևի դեպքում բժիշկը լսում է պլևրայի շփման ձայնը:
Էկսուդատիվ ձևը կարող է լինել երեք տեսակի՝ ալերգիկ, պերիֆոկալ և պլևրայի տուբերկուլյոզ:
Ալերգիկը բնութագրվում է.
- ջերմաստիճանի բարձրացմամբ մինչև 38 °C;
- սրտի աշխատանքի արագացմամբ;
- կողային ցավերով:
Որոշ ժամանակ անց ախտանիշները նվազում ու անհետանում են, տեղի է ունենում օրգանիզմի ապաքինում:
Պերիֆոկալ տուբերկուլյոզային պլևրիտի ժամանակ նկատվում են.
- հիվանդության անսպասելի սկիզբ;
- բարձր ջերմություն;
- քրտնարտադրություն;
- սրտի աշխատանքի արագացում:
Ախտանիշները կարող են պահպանվել 21-ից 28 օր:
Ֆարինգիտ
Քրոնիկ բորբոքային գործընթաց, որը ազդում է կոկորդի լորձաթաղանթի վրա: Կարող է առաջանալ ինչպես տարբեր բնույթի հիվանդությունների հետևանքով, այնպես էլ՝ կոկորդի տարբեր վնասվածքներից կամ ալերգիաներից հետո: Ֆարինգիտը կարող է լինել սուր և քրոնիկ:
Սուր ֆարինգիտի պատճառ սովորաբար հանդիսանում են վիրուսները, մանրէները, սնկերը, ալերգիան կամ վնասվածքները: Այն բնութագրվում է հետևյալ ախտանիշներով.
- կոկորդում խտղտոցի և չորության զգացում;
- կուլ տալիս տհաճ զգացողություն;
- ականջների ցավ (որոշ դեպքերում);
- մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացում;
- ընդհանուր թուլություն։
Քրոնիկ ֆարինգիտը հաճախ աղեստամոքսային հիվանդությունների հետևանք է (օրինակ՝ գաստրիտի): Կարող է լինել 3 տեսակի.
- Կատարալ - բնորոշ է կոկորդի մակերևույթին լորձային-թարախային արտադրության առկայությունը:
- Ատրոֆիկ - բնորոշ է կոկորդի լորձաթաղանթի չորութոյւնը: Ընդ որում՝ կոկորդը դառնում է բաց վարդագույն:
- Հիպերտրոֆիկ - նկատվում է կոկորդի լորձաթաղանթի կարմրություն և հաստացում:
Ընդհանուր առմամբ, քրոնիկ ֆարինգիտին բնորոշ չէ մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացումը կամ թուլությունը։ Հիվանդությունն ուղեկցվում է նույն ախտանշաններով, ինչ սուր ֆարինգիտը, այն տարբերությամբ, որ նրանք այնքան էլ վառ չեն դրսևորվում։
Թոքերի քրոնիկ աբստրուկտիվ հիվանդության
Կրճատ՝ COPD: Հիվանդություն է, որի դեպքում թոքերի հյուսվածքների բորբոքման հետևանքով դժվարանում կամ սահմանափակվում է դրանց մեջ օդի շրջանառությունը: Սովորաբար առաջանում է շնչառական ուղիների վրա բացասական գործոնների երկարատև ազդեցության հետևանքով, օրինակ՝ ծխելուց։
Ախտանիշներ.
- մշտական քրոնիկ խորխոտ հազ;
- հևոց ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունից հետո (օրինակ՝ աստիճան բարձրանալիս):
Թոքերի լայնացում
Հիվանդություն է, որի ժամանակ տեղի է ունենում ալվեոլայի ձգում (թոքերի կազմի մեջ մտնող հյուսվածք)՝ իր էլաստիկության հետագա կորստով: Առաձգականության կորուստը հանգեցնում է արյան մեջ թթվածնի հագեցվածության և ածխաթթու գազի դուրսբերման խախտման:
Ախտանիշներ.
- ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունից հետո առաջացող հևոց;
- սրտային անբավարարություն;
- կողերի միջև տարածության ընդլայնում:
Որոշ դեպքերում կարող է անհրաժեշտ լինել վիրաբուժական միջամտություն: