Զարկերակային ճնշում

Հասկանալու համար, թե որքանով համակարգված և արդյունավետ է աշխատում մարդու օրգանիզմը, գոյություն ունեն բազմաթիվ չափանիշներ և չափորոշիչներ: Զարկերակային ճնշումը դրանց շարքում առավել կարևոր մեծություններից մեկն է, այն ցույց է տալիս բոլոր ներքին օրգանների արյան մատակարարման աստիճանը: Ցանկացած շեղում ֆիզիոլոգիական նորմերից կարող է պատճառ դառնալ ծանր պաթոլոգիաների զարգացման, մահացու ելքի:

• Ընդհանուր տեղեկություններ զարկերակային ճնշման մասին
• Նորմալ զարկերակային ճնշումը մեծահասակների մոտ
• Նորմը ըստ տարիքի. աղյուսակ մեծահասակների համար
• Նորմալ ճնշումը երեխաների և դեռահասների մոտ
• Արյան ճնշման չափումը
• Բարձր զարկերակային ճնշում
• Ցածր զարկերակային ճնշում
• Վերին և ստորին ճնշում. մեծ տարբերությունը
• Ախտորոշումը
• Ինչպես բուժել հիպերտոնիան
• Հիպոտոնիայի բուժումը
• Բուժումը տնային պայմաններում
• Հետևանքները և կանխարգելումը

Ընդհանուր տեղեկություններ զարկերակային ճնշման մասին

Զարկերակային ճնշումը ցույց է տալիս, թե ինչ ուժով է ճնշում գործադրում արյունը զարկերակների պատերին: Վիճելի ախտորոշման դեպքում հիվանդանոցային պայմաններում կարող են չափել նաև մազանոթային և երակային ճնշումները, սակայն այդ գործընթացը բավական աշխատատար է։ Ճնշումը չափվում է մմ սնդիկի սյունով: Դրա վրա ազդում են տարբեր արտաքին և ներքին գործոններ, այդ պատճառով էլ կան նորմեր ըստ տարիքի, որոնք օգնում են ախտորոշման ժամանակ:

Ինչ են արտացոլում չափումների արդյունքները.

1. Սիստոլիկ ցուցանիշներ (վերին, սրտային) – առաջանում են զարկերակներում` սրտային սիստոլաների կրճատման դեպքում: Ցույց են տալիս, թե ինչ արագությամբ է արյունը դուրս մղվում դեպի աորտա:
2. Դիաստոլիկ ցուցանիշներ (ստորին, անոթային) – ցուցանիշները գրանցում են դիաստոլայի թուլացման ժամանակ: Արժեքը կախված է միայն անոթների դիմադրության մակարդակից:
3. Զարկերակային ճնշում – սահմանում են որպես վերին և ստորին արժեքների տարբերություն: Օպտիմալ մեծությունը` 40-50 միավոր:

Կարևոր է. նորմալ ճնշման դեպքում բջիջները ստանում են բավարար քանակությամբ արյուն և թթվածին,նրանց ներսում օպտիմալ ռեժիմով ընթանում են բոլոր փոխանակային գործընթացները: Նորմայի ցուցանիշներից ցանկացած շեղում կարող է վկայել առողջական լուրջ խնդիրների մասին:

Նորմալ զարկերակային ճնշումը մեծահասակների մոտ

Ճնշման օպտիմալ ցուցանիշները կախված են չափահաս մարդու սեռից, տարիքից, ֆիզիկական պատրաստվածության մակարդակից, հոգեկան վիճակից, տոնոմետրը ցույց է տալիս տարբեր արժեքներ առավոտյան և երեկոյան։ Միջին տարիքի առողջ մարդու ճնշումը պետք է լինի 120/80 մմ ս. ս. սահմաններում:

Ցուցանիշների կարճաժամկետ աճ լինում է ֆիզիկական ծանաբեռնվածության, հուզական տատանումների, կլիմային հարմարվելու, կոֆեին պարունակող ըմպելիքներից հետո: Աննշան նվազում է լինում խրոնիկ անքնության, գերհոգնածության դեպքում:

Մթնոլորտային ճնշման ազդեցությունը մարդու արյան ճնշման վրա: Կայուն եղանակի դեպքում մարդիկ չեն ունենում լուրջ խնդիրներ ինքնազգացողության հետ: Ցիկլոնի ժամանակ բարձրանում է խոնավությունը, օդում թթվածինը պակասում է, իսկ ածխաթթու գազը` ավելանում. նման եղանակային պայմանները բացասաբար են ազդում հիպոտոնիկ մարդու ինքնազգացողության վրա: Դժվարանում է շնչառությունը, առաջանում են ուժեղ հոգնածություն, գլխապտույտ, հնարավոր է ուշագնացություն: Զարկերակը դանդաղում է, մարդը բողոքում է սպազմից և գլխացավից: Եթե ժամանակին չկարգավորել վիճակը, ապա հնարավոր է կրիզ, կոմա:

Անտիցիկլոնի ժամանակ եղանակը չոր է և առանց քամի, մեծանում է օդում վնասակար բաղադրիչների պարունակությունը, և հիպերտոնիկ մարդկանց մոտ վատանում է ինքնազգացողությունը: Հաճախանում է զարկերակը, հայտնվում է թուլություն, մաշկային հյուսվածքները կարմրում են, ուժեղ ցավում է գլուխը, ականջներում հայտնվում է աղմուկ: Այս վիճակում մեծ է հիպերտոնիկ կրիզի առաջացման հավանականությունը:

Նորմը ըստ տարիքի. աղյուսակ մեծահասակների համար

Կարևոր է. հիպոտոնիա ախտորոշում են ճնշման` 100/60 մմ ս.ս.-ից կայուն իջեցման դեպքում, իսկ հիպերտոնիա` 140/90 մմ ս.ս.-ից մշտական բարձրացման դեպքում:

Նորմալ ճնշումը երեխաների և դեռահասների մոտ

Երեխաների մոտ նորմալ ճնշման ցուցանիշները զգալիորեն տարբերվում են մեծահասակներից: Դա կապված է անոթների կառուցվածքի առանձնահատկությունների հետ. երեխայի մոտ անոթի պատերը առաձգական են, արյունը ավելի արագ է հոսում:

Աղյուսակ` ըստ երեխաների տարիքի.

Մանկական հիպերտոնիան վտանգավոր հիվանդություն է, վկայում է լուրջ պաթոլոգիաների մասին.

• միզասեռական համակարգի օրգանների բնածին կամ ձեռքբերովի հիվանդություններ;
• էնդոկրին բնույթի խախտումներ;
• սրտի և անոթների կառուցվածքի փոփոխություններ։

Դպրոցական տարիքում բարձր ճնշումը կարող է լինել հորմոնալ անկայունության, վնասակար սննդի, նստակյաց կենսակերպի հետևանք:

Կարևոր է. զարկերակային ճնշման ցուցանիշների իջեցումը մանկական և դպրոցական տարիքում ավելի հաճախ հանդիպում է օրվա ռեժիմը խախտելու, գերհոգնածության, ուժեղ սթրեսի դեպքում:

Արյան ճնշման չափումը

Ճնշման ցուցանիշների չափման համար օգտագործում են 2 մեթոդ` Կորոտկովի և օսցիլոմետրիկ: Չափիչ սարքը կոչվում է տոնոմետր:

Ինչպես չափել ճնշումը Կորոտկովի մեթոդով.

1. Չափման համար օգտագործում են մեխանիկական տոնոմետր, որը բաղկացած է տանձիկից, մանժետից, մանոմետրից և ֆոնենդոսկոպից:
2. Մանժետով սեղմում են ուսային զարկերակը. դրա համար նրա մեջ տանձիկի միջոցով օդ են մղում:
3. Աստիճանաբար հանելով օդը` ֆոնենդոսկոպով արձանագրում են ցուցմունքները:

Այս մեթոդը ունի մի քանի էական թերություններ. այն կախված է չափող անձի լսողությունից և տեսողությունից, որակապես անցկացնել ընթացակարգը կարող են միայն բժշկական կրթություն ունեցող մարդիկ: Տոնոմետրը սխալ օգտագործելու դեպքում արդյունքները ճշգրիտ չեն լինի:

Օսցիլոմետրիկ մեթոդի դեպքում օգտագործում են էլեկտրոնային սարքեր, որոնք ֆիքսում են զարկերակի տատանումները: Նման չափման միջոցը ավելի պարզ ու մատչելի է բոլորին: Թերությունները. ձեռքը պետք է բացարձակապես անշարժ պահել, փոքր շարժումը խեղաթյուրում է ցուցանիշները, և որակյալ էլեկտրոնային տոնոմետրը ունի բարձր արժեք:

Ճնշումը պետք է չափել նույն ժամին, քանի որ օրվա ընթացքում արժեքները կարող են շատ տարբեր լինել: Չի կարելի անցկացնել չափումը ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունից, կոֆեին պարունակող ըմպելիքների և ծխախոտի օգտագործումից անմիջապես հետո. պետք է անցնի առնվազն կես ժամ: Չափման ժամանակ պետք է ընդունել հարմար և ճիշտ դիրք, պետք է նստել, հանգստանալ, մեջքը անպայման պետք է հենել թիկնակի, ոտքերը խաչել չի կարելի, ձեռքը պետք է լինի սրտի հետ նույն գծի վրա: Չափման ընթացքում չի կարելի շարժվել և խոսել:

Ավելի ճշգրիտ ախտորոշման համար պետք է կատարել 3 չափում 2-3 րոպե ընդմիջումով. որպես արդյունք պետք է ընտրել նվազագույն արժեքները: Բոլոր արժեքները պետք է գրանցել հատուկ օրագրում և հետևել դինամիկային:

Կարևոր է. սխալ է չափումները կատարել միայն մեկ ձեռքի վրա, հատկապես` եթե ցուցանիշները տարբերվում են ֆունկցիոնալ ցուցմունքներից: Ձախ և աջ ձեռքերի չափումները կարող են տարբերվել ոչ ավելի, քան 10 միավորով:

Բարձր զարկերակային ճնշում

Ճնշման բարձրացման հիմնական պատճառներն են նստակյաց ապրելակերպը, վնասակար սովորությունները, անհավասարակշիռ սնունդը, ավելորդ քաշը: Հիպերտոնիան զարգանում է մշտական նյարդային լարվածության, դեպրեսիվ վիճակի, եղանակային պայմանների փոփոխման պատճառով: Հաճախ բարձր ճնշմանհակումը փոխանցվում է ժառանգաբար։

Հիպերտոնիայի ախտանիշները.

• բարձր հոգնածություն;
• քնի որակի վատացում;
• գլխացավ, որը առաջանում է ծոծրակի և քունքերի շրջանում և հաճախ ուղեկցվում է սրտխառնոցով;
• հևոց;
• կրծքավանդակի ցավ;
• սև բծեր աչքերի առաջ, զնգոց և աղմուկ ականջներում:

Հիվանդության զարգացման ընթացքում վատանում է տեսողությունը, ավելի հաճախ է միզելու կարիք լինում, ի հայտ են գալիս սրտի ցավեր:

Հիպերտոնիկ կրիզը զարկերակային ցուցանիշների կտրուկ բարձրացումն է, մարդուն պահանջվում է անհետաձգելի բժշկական օգնություն: Եթե չկարգավորել վիճակը, ապա կառաջանան ուղեղի արյան շրջանառության խնդիրներ, հնարավոր է ինսուլտ, թոքերի այտուց, ինֆարկտ:

Կարևոր է. հիպերտոնիկ կրիզի հիմնական նշաններն են հանկարծակի միգրենը, տեսողության անկումը, գլխապտույտը և սրտխառնոցը:

Հիպերտոնիան վտանգավոր է հղիության ժամանակ. հիվանդությունը բացասաբար է ազդում կնոջ առողջության ու երեխայի զարգացման վրա: Հաճախ խնդիրներ են առաջանում հղիության երկրորդ կեսի ընթացքում` ուշ գեստոզի ֆոնի վրա:

Բարձր ճնշման դեպքում խախտվում է արյան հոսքը դեպի պլացենտա, որը կարող է պատճառ դառնալ արյունահոսության, վաղաժամ ծննդաբերության, պլացենտայի շերտազատման, արգանդում պտղի մահվան: Առաջին եռամսյակում դեղորայքային որևէ միջոցների ընդունումն արգելված է, դրանք նշանակվում են միայն ըստ ֆիզիոլոգիական ցուցանիշների:

Դեղորայք ընդունել պետք է միայն այն դեպքում, եթե ցուցանիշները գերազանցում են 150/110-ը: Հղիների թույլատրելի դեղերն են` Դոպեգիտ, Նիֆեդիպին, Մետոպրոլոլ:

Ցածր զարկերակային ճնշում

Հիպոտոնիան ավելի հաճախ է հանդիպում կանանց, քան տղամարդկանց մոտ. հիվանդությունը զարգանում է հոգեբանական-հուզական գերլարման, հաճախակի դիետաների, դաշտանի ժամանակ առաջացող անեմիայի ֆոնի վրա:

Առաջացնել ճնշման նվազում կարող են մակերիկամների, վահանաձև գեղձի խնդիրները, որոշ դեղերի չափից մեծ դոզաները, ջրազրկումը, սրտի և անոթների ախտաբանական փոփոխությունները, որոնք նվազեցնում են սրտի արտամղման ուժը:

Հիպոտոնիայի նշանները.

• գիշերային հանգստից հետո ջարդվածության զգացողություն;
• բարձր մետեոզգայունություն;
• գլխապտույտ, ուշագնացություն;
• փակ տարածքների, մարդկանց մեծ կուտակումների անհանդուրժողականություն;
• բարձր քրտնարտադրություն;
• վերջույթների դող և թմրություն;
• մկանային, հոդային ցավ;
• գլխացավ, որն ընդգրկում է գլխի ճակատային մասը:

Հիպոտոնիկների համար դժվար է կենտրոնանալը, նրանց հիշողությունը վատն է, նրանք շատ արագ հոգնում են:

Կարևոր է. ֆիզիոլոգիական հիպոտոնիան նորմալ վիճակ է պրոֆեսիոնալ մարզիկների, լեռնային շրջաններում ապրողների համար: Վիճակը չի ուղեկցվում ինքնազգացողության վատացմամբ:

Վերին և ստորին ճնշում. մեծ տարբերությունը

Վերին և ստորին արժեքների տարբերությունը զարկերակային ճնշումն է, նորմալ պայմաններում պետք է լինի 25-45 մմ ս. ս. : Տարեց մարդկանց մոտ թույլատրելի արժեքը 50 միավոր է:

Ցուցանիշների նվազումը վկայում է ինֆարկտի, հաճախասրտության, ճառագայթող առիթմիայի, շոկի մասին: 60 և ավելի միավոր տարբերությունը լինում է աթերոսկլերոզային պաթոլոգիաների, սրտային անբավարարության, էնդոկարդիտի, հղիության, ուժեղ արնահոսության դեպքերում:

Կարևոր է. կարդիոլոգները դիագնոստիկայում չեն օգտագործում ճնշման ցուցմունքների միջև տարբերությունը: Դիագնոստիկայի համար կարևոր է զարկերակային ճնշման վարիաբելությունը. նորմայում այն պետք է լինի 10%-ից ոչ ավելի:

Ախտորոշումը

Ճնշման խնդիրների դեպքում պետք է անցնել ամբողջական զննում, քանի որ հանգեցնել հիպերտոնիայի և հիպոտոնիայի կարող են տարբեր հիվանդություններ: Եթե չվերացնել հիմնական պատճառը, ապա թերապիան կլինի ոչ այնքան արդյունավետ:

Հիմնական ախտորոշման մեթոդները.

• արյան ու մեզի կլինիկական անալիզ – թույլ է տալիս տեսնել անեմիայի, բորբոքային պրոցեսների, էնդոկրին խախտման բնույթի առկայության նշանները;
• արյան կենսաքիմիական հետազոտություն` որոշելու համար խոլեստերինի մակարդակը;
• գլյուկոզայի մակարդակի որոշում – բարձրանում է դիաբետի դեպքում, որը կարող է կայուն հիպերտոնիայի պատճառ դառնալ;
• էլկտրոլիտային անալիզ - թույլ է տալիս որոշել նատրիումի քանակությունը;
• արյան մակարդելիության անալիզ – իրականացվում է բարձր ճնշման դեպքում, որպեսզի բացառվի թրոմբոզի զարգացման հավանականությունը;
• էլեկտրասրտագրություն, էխոսրտագրություն – սրտի և անոթների խախտումները բացահայտելու համար։

Բժիշկը լրացուցիչ կարող է նշանակել երիկամների ուլտրաձայնային հետազոտություն, որպեսզի բացառվի պաթոլոգիաների առկայությունը, որոնք կարող են հանգեցնել ցուցանիշների փոփոխության:

Օրեկան մոնիթորինգը ախտորոշման արդյունավետ մեթոդ է հիպոթենզիայի տարբեր ձևերի համար: Էությունը կայանում է սիստոլիկ, դիաստոլիկ, զարկերակային միջին ցուցանիշների բացահայտման մեջ. չափումները անցկացվում են ցերեկը, գիշերը, հաշվարկում են մեկ օրվա արժեքը: Նման մեթոդը թույլ է տալիս ստանալ ավելի ճշգրիտ տեղեկատվություն սրտի և անոթների վիճակի մասին, քան միանգամյա ճնշման չափումը:

Ինչպես բուժել հիպերտոնիան

Հետազոտության արդյունքները ստանալուց հետո բժիշկը նշանակում է համապատասխան բուժում: Սկզբնական փուլում կարգավորել ճնշման ցուցանիշները կարելի է առանց ուժեղ դեղերի: Ո՞ր բժիշկն է բուժում: Ճնշման խնդիրներով զբաղվում է սրտաբանը:

Հիպերտոնիայի դեպքում անհրաժեշտ է վերացնել պատճառները, որոնք առաջացնում են սթրես։ Բարելավել հուզական վիճակը և քնի որակը կօգնեն բնական հանգստացնող միջոցները` ալոճենու, առյուծազգու (пустырник), կատվախոտի թուրմեր, Նովո-Պասսիտ: Հիպերտոնիկներին անհրաժեշտ է քնել առնվազն 8 ժամ, նվազագույնի հասցնել աղի օգտագործումը, հրաժարվել ծխելուց և ալկոհոլից, կանոնավոր կերպով զբաղվել սպորտով:

Հիպերտոնիայի դեմ դեղերի մեծ մասը անվտանգ են, դրանք կարելի է ընդունել ամեն օր, որոշ դեղամիջոցներ օգտագործվում են ողջ կյանքի ընթացքում: Գործնականում նրանք բոլորը գործում են մեկ օր, արդյունավետ նվազեցնում են ճնշումը, բարելավում սրտամկանի աշխատանքը:

Դեղամիջոցների հիմնական խմբերը.

1. Դիուրետիկներ – Տորասեմիդ, Ինդապամիլ: Հանում են ավելորդ հեղուկը օրգանիզմից, որի հաշվին ճնշման ցուցանիշները նվազում են։ Հիպերտոնիայի դեպքում կազմում են թերապիայի հիմքը, բայց դրանք չի կարելի օգտագործել պոդագրայի, շաքարային դիաբետի դեպքում:
2. ԱՏՖ-ինհիբիտորներ – Էնալապրիլ, Ռամիպրիլ: Ընդունվելուց հետո տեղի է ունենում անոթների ընդլայնման, վիճակը բարելավվում է:
3. Սարտաններ – Լոզարտան, Տելմիսարտան:
4. Բետա-բլոկատորներ – Ատենոլոլ, Նեբիաոլոլ: Կարգավորում են զարկերակի հաճախականությունը, նվազեցնում են արյան հոսքի րոպեական ծավալը:
5. Կալցիումական խողովակների բլոկատորներ – Վերապամիլ, Նիֆեդեպին: Նպաստում են ծայրամասային անոթների ընդլայնմանը:

Կարևոր է. չի կարելի ինքնուրույն ընտրել դեղեր հիպերտոնիայի բուժման համար: Թերապիան արդյունավետ է միայն սահմանված քանակով դեղերի ամենօրյա օգտագործման դեպքում. հաշվարկել դեղաքանակը, նշանակել դեղամիջոցները կարող է միայն մասնագետը:

Հիպոտոնիայի բուժումը

Հիպոտոնիայի դեպքում պետք է քնել նվազագույնը 9 ժամ, սնվել օրը 4-5 անգամ, ծանրաբեռնվածությունը պետք է լինի պարբերական, բայց չափավոր: Դեղամիջոցներ օգտագործում են միայն այն դեպքում, եթե նկատվում է հիվանդի կյանքի որակի զգալի վատացում. ժամանակակից դեղամիջոցներ, որոնք արդյունավետ և անվտանգ կարգավորում են ցածր ճնշումը, գոյություն չունի։

Ցուցանիշների կարգավորման համար բժիշկը կարող է նշանակել բնական ստիմուլյատորներ` Պանտոկրին, էխինացեայի, ռոդիոլայի, ժենշենի թուրմ, ասկորբինաթթու: Որպես առաջին օգնություն` կարելի է օգտագործել Ցիտրամոն, Էտիմիզոլ:

Բուժումը տնային պայմաններում

Ոչ ավանդական բժշկության մեջ կան հիպերտոնիայի և հիպոտոնիայի բուժման բազմաթիվ եղանակներ համար: Բուժումը ժողովրդական միջոցներով անհրաժեշտ է համաձայնեցնել բուժող բժշկի հետ:

Բազուկի հյութը ճնշման նվազեցման լավագույն միջոցներից է: Քամեք հում բանջարեղենի հյութը, թողեք 20-25 րոպե, խառնել հավասար քանակությամբ հեղուկ մեղրի հետ։ Ընդունել դեղը 50 մլ-ից օրը 4-5 անգամ: Բուժման տևողությունը` 2-3 շաբաթ:

Սևապտուղ արոսենին ամրապնդում է անոթները, կարգավորում սրտի աշխատանքը, օգնում է հիպերտենզիայի դեպքում: Բուժման և կանխարգելման համար բավական է օգտագործել օրը 250-350 թարմ հատապտուղ ուտելուց առաջ: Կարելի է հյութը քամել, խմել 55 մլ երեք անգամ օրական: Բուժման տևողությունը` 2 ամիս:

Ճնշման նվազեցման համար պետք է սննդակարգում ընդգրկել կտավատի սերմեր. օգտագործել օրական 40-45 գր: Անմիջապես կիրառումից առաջ պետք է մանրացնել դրանք սրճաղացով կամ բլենդերով:

Սխտորի ջուրը կօգնի խուսափել թրոմբոզից, կարգավորել խոլեստերինի մակարդակը. կտրել բարակ կտորներով 2 ատամ սխտոր, լցնել 250 մլ ջրի մեջ, թողնել ողջ գիշեր: Առավոտյան խմել ամբողջը մինչև նախաճաշ, պատրաստել երեկոյան չափաբաժինը: Շարունակել բուժումը մեկ ամսվա ընթացքում:

Արագ բարձրացնել ճնշումը կօգնի դափնու տերևը. մանրացնել մինչև փոշի դառնալը, դնել լեզվի տակ, ծծել 4-6 րոպե, մնացորդները թքել:

Անթառամը արդյունավետ միջոց է հիպոտոնիայի դեպքում:

Ցածր ճնշման դեմ փունջ.

• անթառամ – 30 գ;
• արևքուրիկ – 20 գ;
• խնկեղեգի արմատ – 20 գ;
• եղինջի տերևներ – 20 գ;
• ոզնագլխիկ – 10 գր:

Եփել 500 մլ ջրում խառնուրդից 12 գ, թողնել քառորդ ժամ։ Ընդունել 100 մլ երեք անգամ օրական: Այս խմիչքը ոչ միայն օգնում է հիպոտոնիայի դեպքում, այլև` վերականգնում է լյարդը:

Հետևանքները և կանխարգելումը

Շատ մարդիկ հաճախ անտեսում են ճնշման խնդիրները, վերագրում են ամենը գերծանրաբեռնվածությանը, տարիքին, եղանակային պայմանների փոփոխություններին: Բայց քրոնիկ բարձր ճնշման դեպքում ինսուլտի և ինֆարկտի առաջացման հավանականությունը ավելանում է մի քանի անգամ, հիպերտոնիկ կրիզը կարող է ուղեղի պաթոլոգիական փոփոխությունների զարգացման պատճառ դառնալ:

Հիպոտոնիան համարվում է քիչ վտանգավոր հիվանդություն, բայց մշտապես ցածր ճնշման դեպքում սկսվում է ներքին օրգանների թթվածնային քաղց, ինչը կարող է հանգեցնել լուրջ հիվանդությունների զարգացման:

Հիպերտոնիայի և հիպոտոնիայի կանխարգելման ճանապարհը սրտի եւ արյան անոթների նորմալ աշխատանքը պահպանելն է, պետք է խուսափել ֆիզիկական, մտավոր և հուզական ծանրաբեռնվածությունից: Անհրաժեշտ է պարբերաբար ամրապնդել արյան անոթները կոնտրաստային լոգանքի, կոփման, լողի միջոցով: Պետք է վերահսկել քաշը, ամեն ավելորդ կիլոգրամը ավելացնում է սրտի ծանրաբեռնվածությունը, որ հրահրում է ճնշման բարձրացում:

Խուսափել սրտի, անոթների և ճնշման հետ խնդիրներից կարող է յուրաքանչյուր չափահաս մարդ: Ճիշտ սնունդը, վնասակար սովորություններից ազատվելը, կանոնավոր ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը լավ ինքնազգացողության հիմնական կանոններն են: Անհրաժեշտ է բավարար քնել, ավելի շատ ժամանակ անցկացնել մաքուր օդում, պահպանել խմելու ռեժիմը: